عزت نفس بازتابی از ارزیابی احساسات کلی ذهنی فرد از ارزشهای ذهنی وعینی خودش است. این عمل قضاوت از خود و همچنین یک نگرش اخلاقی نسبت به خود است. اعتماد به نفس شامل باورهای خود (مثلا “من صلاحیت دارم”، “من ارزشمند هستم”)، و همچنین حالت های عاطفی مانند پیروزی، ناامیدی، افتخار و شرم است.

عزت نفس به عنوان یک ساختار روانشناسی اجتماعی مطرح است؛ زیرا محققان این حوزه آن را به عنوان مفهومی که تأثیری از پیامدهای خاص و عام اجتماعی برآمده می دانند: مانند موفقیت تحصیلی، شادی، رضایت از ازدواج و روابط و حتی رفتارها و کنش های خشونت زا.
عزت نفس می تواند به طور خاص به یک بعد جمعی (به عنوان مثال، “من اعتقاد دارم که من نویسنده خوبی هستم و احساس می کنم در این مورد برتر هستم و خوشحال”) و یا بعد فردی (به عنوان مثال، “من انسان بدی هستم و در کل نه برای خودم و دیگران هیچ ارزشی ندارم”)
روانشناسان معمولا اعتماد به نفس را به عنوان یک ویژگی شخصیت پایدار (“اعتماد به نفس”) در نظر می گیرند. مترادفهای واژگانی و مفهومی اعتماد به نفس شامل بسیاری ای موارد زیر هستند: خود ارزش پنداری، خودخواهی و خودمختاری.

خود واقعی، خودآگاهی ایده‌آل و خودمحوری در شکل گیری عزت نفس:

سه سطح در خود ارزیابی در رابطه با خود واقعی، خودآگاهی ایده آل و خودمحوری وجود دارد،

مراحل قضاوت اخلاقی: افراد در واقع، خوبی و دشمنی خود را با برچسب های کلیشه ای مانند “خوب” یا “بد” توصیف می کنند. اشخاص ایده‌آل گرا خود را از دیدگاه رفتاری انجام شده در تعامل با دیگران یا عادتهای رفتاری خودشان توصیف می‌کنند و اغلب خود را به عنوان کنشگری ناموفق و یا به عنوان فردی که عادت های بد و ناشایسته مداوم دارد، توصیف می کند.

مراحل پیشروندی ایگو: این افراد اغلب خود را فریب می دهند که نتوانسته اند برآورده شدن انتظارات اجتماعی خود و یا خودمحوری شان در میان جمعی را نادیده بگیرند. در واقع در این نقطه فرد تمایل به نمایش فروتنی دارد.

مراحل خودآموزی: فرد به عنوان یک هویت یا شخصیت یکپارچه، ایده آل واقعی خودش را توصیف می کند. توصیف از خود، تمرکز ایگو را بر روی ناتوانی در آرمان ها و انتظارات نقش های گرفته شده قرار می دهد و اغلب به دلیل مشکلات دنیای واقعی، تمرکز دچار اختلال می شود.
مثلاً شما خودتان در یک آزمون علمی شرکت کرده اید اما قبل از آن که ب فرایند آزمون و نتیجه آن مواجه شوید عملکرد و انتخاب خود را در حاله ای از ناشدنی ها و بیهودگی عملکردتان قرار می دهید و تمامیت انتخاب خودتان را زیرسوال می برید. این عمل چه در سطح خرد و کلان به منظور تقویت روحیه و حافظه برای آمادگی ذهنی انجام می شود. اما هنگامی که تمرکز و تعادل در آرمان ها و انتظاراتی که برای نقش های خودتان اتخاذ کرده اید رعایت نشود، ایگو نقش آگاهی بخشی اش به رفتارها، خصوصا عزت نفس مورد بکارگرفته شده در یک عملکرد را تضعیف می کند.

طبقه بندی توسط مارتین راس، سه حالت عزت نفس را در مقایسه با «ارزش ها» (پیروزی، افتخار، فضایل) و «ضد ارزش ها» (شکست، خجالت، شرم) تعیین کرده است.

عزت نفس در معرض شکست خوردگی

فرد خودش را به عنوان یک الگوی ارزشمند یا دوست داشتنی در نظر نمی گیرد. به عنوان مثال، اگر داشتن یک سن خاص نشانه ی قدرت و اراده باشد، آنها خود را بی اراده و ضعیف تعریف می کنند و می گویند: “من پیر هستم، پس ناتوانم”. آنها خودشان را تسکین می دهند و به خود توهین می کنند. احساس ناراحتی می‌کنند و ممکن است توسط همین غم و اندوه دچار مشکلات روحی و عاطفی شوند.

عزت نفس در معرض آسیب پذیری

فرد به طور کلی تصویر مثبتی از خود را دارد. با این حال، اعتماد به نفس آنها نیز در معرض پیامدهایی (مانند شکست، خجالت، شرمساری، بی اعتبار بودن) آسیب پذیر می شود و در نتیجه آنها اغلب عصبی هستند و به طور مرتب از مکانیزم های دفاعی و اضطراب زا استفاده می کنند. در چنین رفتارهایی ممکن است بیرون از خود اعتماد به نفس زیادی نشان دهید تا بتوانید از قضاوت شدن ها جلوگیری کنید. همچنین ممکن است سعی کنید دیگران را سرزنش کنید تا از تصویر کلی خودتان محافظت کنید.

عزت نفس در معرض قدرت

افراد دارای عزت نفس قوی دارای یک تصویر مثبت و قدرت کافی نسبت به خود و محیط پیرامونشان هستند تا اعتماد به نفس خود را افزایش ندهند و آن را کنترل کنند. آنها ترس کمتری از شکست دارند. این افراد به نظر می رسد فروتن و شاد هستند. آنها قادر به مبارزه با تمام توان خود برای رسیدن به اهداف خود هستند. همچنین اگر همه چیز در نتیجه پایان تلخ داشته باشد، عزت نفس آنها تحت تاثیر نتایج منفی قرار نخواهد گرفت. آنها می توانند اشتباهات خود را دقیقا به این دلیل که تصور از خودشان قوی هستد، تصدیق کنند و این تأیید بر تصویر خودشان تاثیری نداشته باشد. آنها با ترس کمتری در از دست دادن اعتبار اجتماعی و یا خوشبختی و رفاه عمومی می کنند.

نکاتی درباب عزت نفس

ابراهیم مازلو می گوید که سلامت روان ممکن نیست، مگر اینکه هسته اصلی شخصیت در تعامل با احترام به دیگران و خود باشد. عزت نفس به افراد اجازه می دهد با اعتماد به نفس، خیرخواهی و خوش بینی بیشتر با زندگی خود مواجه شوند و به راحتی به اهداف خود دست یابند و خودشان را در شرایط خوب و سخت درک کنند.

عزت نفس ممکن است مردم را متقاعد می کند که سزاوار شادی هستند.
درک این امر بنیادین و جهانی است؛ از آنجایی که توسعه اعتماد به نفس مثبت، توانایی رفتار با دیگران را با احترام، خیرخواهی و حسن نیت افزایش می دهد. در نتیجه، روابط غنی و سازنده بین فردی و اجتناب از اعمال و افراد مخرب را افزایش می دهد.
برای اریک فروم، عشق به دیگران و عشق به خودمان یکی ست. عشق به خود زمانی تحقق می یابد که قادر به دوست داشتن دیگران باشید. ما به آن دلیل که به دیگران علاقه داریم به آنها نیازمندیم و این رویکرد اخلاقی سرمنشا پایه سازی عزت نفس است.