روانشناسی وینیکات (Winnicott) نقش کلیدی مادر را با حضور مفیدش تحت عنوان سازگاری کامل با کودکش می داند. به این ترتیب که مادر بتواند توانایی کنترل کامل احساسات”همه جانبه” را به فرزندش بیاموزد.
تفاوت وینیکات با روانشناسان دیگری که در حوزه ی تربیت کودک فعالیت می‌کنند، در این است که وینیکات تنها شرط ارتباط مفید و کاربردی بین مادر و فرزند را سازگاری کامل با آگاهی طرفین این رابطه می داند.
اینکه وینیکات می گوید بسیاری از رسیدگی های عاطفی مادر به کودک بی‌نتیجه و باعث آزار کودک می شود برای همین نوع نگاهش است.

وینیکات در توضیح این مدل تربیت می گوید:

“مادر مفید” برای کودک با سازگاری تقریبا کامل کودک با نیازهایی که برای ارضا ارائه می دهد، شروع می شود و با گذشت زمان، نیازهایی که کودک توانایی شناختشان را ندارد باید توسط مادر کشف، شناسایی و ارضا شوند. به تدریج در مراحل رشد کودک، مهم ترین اقدام مادر واسپاری فرآیند کشف، شناسایی و ارضای نیازهای کودک توسط توانایی خود کودک است. این یعنی همان استقلالی که کودک می تواند برای کسب آن، در دوران رشدش افتخار کند.” (وینیکات، 1953)

“مادر غیرمفید” وابستگی یا تمایل همیشگی کودک برای کنار مادر بودن نیست. ضعف مادر در تربیت فرزند، عدم شناخت فرآیند استقلال یابی برای خودش و فرزندش است. اگر مادر نتواند فرزند را به درستی در زمان های رشدش آگاه به رفتارهایش نکند، خطری که جلوه می کند غایب بودن بخش بزرگی از زمان های تربیتی کودک در هنگام جوانی اش است. این غیبت می تواند مفهوم و کاربردی شدن استقلال را برای زندگی فرزند، برای همیشه بی معنی کند. مثلا بسیاری از نافرمانی ها و مشکلات فرزند شما که منجر به “اختلالات خویشاوندی ناخواسته” می شود، برای همین نوع رشد نامناسب است.

در تربیت کودک، اولین بازخورد؛ اشتباه بودن فرآیند تربیت در اختلال های ناسازگاری در رفتار با فامیل و آشنایان نزدیک خانوادگی شکل می گیرد.

آنچه وینیکات اصرار بر توجه اش دارد موضوع اهمیت استقلال در تربیت است. وینیکات می گوید تمام‌ محبت و عاطفه ای که کودک از مادر دریافت می کند، امکان دریافت از یک مادر دیگری را دارد. او به فرزندخواندگی اشاره می کند. به اینکه مادری بدون رابطه ی خونی فرزند دیگری را تربیت می کند و گاهی مانند فرزند خودش به او علاقه مند می شود.

اما استقلال اینگونه نیست. استقلال متکی به آن نوعی از رفتار است که مستقیماً با هویت و اخلاق یک انسان گره خوردگی دارد.

همه ی ما توانایی و استعدادهای خاصی برای عرضه داریم. اما آنچه همیشه برای ما پراهمیت است مفهوم استقلال است. ما بدون استقلال نمی توانیم اهمیت داشته هایمان را بدانیم. بدون استقلال نمی توانیم کاری را شروع و به درستی ادامه و پایان دهیم.

برای همین اهمیت استقلال است که وینیکات می گوید موضوع استقلال برای انسان با نوع رفتار مادر به گونه ای مشترک است که هرگز نمی توان از هم جدا کرد.
خیلی ها به این شیوه ی تربیتی نقد دارند. می گویند این همان مکانیسم و مدلی ست که فروید برای موارد جنسیتی انسان ها ارائه کرده بود.

اما وینیکات به این نقدها پاسخ می دهد. او هشدار می دهد که هیچ انسانی نیست که استقلال را به عنوان نیرو یا اراده ای مکمل بخواهد. استقلال مانند وجود، هویت و اخلاق، مبنای همه ی رفتار یک انسان است.
مادر هم دقیقا براساس همین ویژگی، برای رفتار همه ی ما انسان ها اعتبار است. اعتباری که تعیین کننده چگونگی رشد یک انسان را فراهم می کند.

مادر می تواند در ابتدا کودکش را هرجور که بخواهد رشد دهد.

بپذیریم آنچه امروز هستیم، محصول اراده ی مادر است و البته انگیزه ای که از این اراده بدست آوردیم. اراده ی مادر اگر مبتنی بر ارائه ی استقلال خواهی نباشد، نمی تواند انگیزه ی استقلال طلبی را در انسان متبلور کند.
مادر مفید، بدون تردید جامعه ی مفید را معنا می بخشد. اینکه رفتار مادر باید از آن کلیشه ی معروف «وقف همه ی خودش برای فرزند»، گذر کند؛ آنقدر اهمیت دارد که وینیکات می گوید تغییر رفتار مادر در تربیت کودک اگر رخ ندهد، آینده ی بشریت را با انسان‌هایی همراه می کند که مانند ربات فکر و زندگی می کنند.

منبع:

‏changingminds.org/disciplines/psychoanalysis/concepts/good-enough_mother.htm